‘Eye movement desensitization and reprocessing’, Türkçesi aşağı yukarı ‘Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme’ diye cümleyi okuduğunuzda aklınıza ne geliyor? Sizce bu bir beyin kontrol yöntemi mi veya psikolojiyle alakalı bir uygulama yöntemi mi? İngilizceden kısaltılan günlük tabiriyle EMDR hakkında size daha iyi bilgi verebilmek için sorularımızı direk EMDR üzerine uzman olan ve yılların tecrübesini arkasında bırakan Psikolog Ayhan Altaş beye yönlendiriyoruz.

Ayhan bey, EMDR için ‘Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme’ çevirisi doğrumu veya sizce daha iyi çeviri nasıl olmalıydı?

Türkçe çevirisi aslında tamda sizin bahsettiğiniz gibi yani Göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme çevirisi yöntemi iyi anlatan bir çeviridir. Türkçe literatürde açılımı bu şekilde geçmektedir.

EMDR tam nedir?

Psikolojik problemleri müdahale de birçok yöntemden söz edebiliriz. Emdr ise psikolojik problemlere ve psikolojik kaynaklı fizyolojik problemlere müdahale yöntemlerinden bir tanesidir. Emdr son zamanlarda ortaya çıkan ve hızlı bir şekilde terapistleri arasında yayılan ve ilgi gösterilen bir terapi yöntemidir. Emdr özellikle psikoloji travmalar da etkinliği dünya sağlık örgütü tarafından kabul edilen ve önerilen bir yöntemdir.

Bizim bildiğimize göre Francine Shapiro parkta dolaşırken tesadüfen bu yöntemi bulmuş. Gözlerine sağ sola hareket ettirerek kanser hastalıyla ilgili depresyonu ile korkuların azaldığını his etmiş. Bu doğrumu?

Shapiro sizinde bahsettiğiniz gibi bir gün parkta yürüyüş yaparken aklından geçirdiği olumsuz anıların onu artık eskisi kadar rahatsız etmediğini fark etti ve bu rahatsızlığın azalmasını da göz hareketlerinin etkisi olduğunu anladı ve bunun üzerine araştırmalar yaptı. Yaptığı araştırmalar sonrası bu iyileştirme yöntemine göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ‘EMD’ yöntemini adını verdi. Bunun üzerine travmatik geçmişi olan kişiler üzerine çalışmalar yaptı ve bu çalışmalar sonrası çalıştığı kişilerde ki değişiklikleri yaptığı bilimsel araştırmalarla ortaya koydu. Bu araştırmalar sonrası insanların rahatsız oldukları olaylara karşı olan duyarsızlıklarının yanı sıra olumlu düşünceye ihtiyaçları olduğunu fark ederek o olaylarla birlikle o olaya uygun olumlu düşüncelerle yeniden işleme aşamasını da ekledikten sonra göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme ‘EMDR’ adını vererek son halini aldı.

EMDR terapinin arkasında yatan gerçek ve teknik nedir?

Emdr terapinin mantığı geçmişte yaşadığımız olumsuz anı ağlarımızı temizlemeye yöneliktir. Geçmişte yaşadığımı olumsuz olaylar sonrası zihnimizde olumsuz bir anı ağı oluştururuz ve bu olumsuz anı ağı bizim bugünümüzü olumsuz etkilemeye başlar. Böylece psikolojik problemler ortaya çıkar. Bu olumsuz anı ağları temizlenmediği sürece psikolojik sorunlar yaşama devam ederiz. Olumsuz anı ağları temizlendiğinde ise bugün yaşadığımız sorunların kaynağı değiştiği için temizlendiği için yaşadığımız psikolojik problemde ortaya çıkmayacaktır.

Olumsuz anı ağlarını nasıl temizliyoruz?

Bu yönteme göre insanlar hayatında yaşadıkları olaylar sonrası beynimizin sağ bölgesinde bir bilgi oluşur. Bu bilgi bir düşünce, bir duygu veya herhangi bir şey olabilir. Beynin sağ bölgesinde ortaya çıkan bilgi, sağlıklı bir şekilde işlenirse beynin sol bölgesine aktarılır ve hayatımızda işlevsel bir şekilde kullanılır. Fakat bazen yaşamış olduğumuz olay sonrası beynin sağ bölgesinde ortaya çıkan bilgi çok üst düzeyde olur ve beyin onu işleyemez. Böylece beynin sağ bölgesinde işlevsel olmayan bir şekilde hayatımızı olumsuz bir şekilde etkileme başlar.

Bilgi işleme sistemi nedir?

Beynin sağ bölgesinde ortaya çıkan bilgiyi işleyip beynin sol tarafına aktaran sisteme bilgi işleme sistemi diyoruz. Uykunun ‘REM’ rapid eye movements – hızlı göz hareketleri evresinde gözler hızlı bir şekilde sağa ve sola hareket ederek beynin sağ ve sol bölgesini uyarır ve bilgi işleme sistemi aktif hale gelir. Rem döneminde ki gözlerin hızlı bir şekilde beynin sağ ve sol bölgesini uyarma işlemine de bilateral uyarım diyoruz. Bilgi işleme sistemi aktif hale geldikten sonra beynin sağ bölgesinde ortaya çıkan bilgiyi alır kısa sürede işler ve beynin sol tarafına aktarır. Bazen bilgi çok üst düzeyde olduğu ve kişiyi çok etkilediği için bilgi işleme sistemi kısa sürede o bilgiyi işleyemez ve o bilgiyi işlemeyi bırakır ve başka bilgiyi işlemeye çalışır. Böylece kısa sürede işlenemeyen bilgi işlenmemiş bilgi olarak beynin sağ bölgesinde kalır ve hayatımızı olumsuz etkilemeye başlar.

EMDR terapisi hangi tür rahatsızlıklarda kullanılır?

Emdr terapinin psikolojik problemlere yaklaşımı şu şekildedir; psikolojik problemler geçmiş yaşam deneyimlerimizden ortaya çıkar. Geçmişte yaşadığımız olumsuz öğrenmeler bugün ki psikolojik problemleri ortaya çıkarmaktadır. Bu açıklamadan yola çıkarsak Emdr bir terapi yöntemi olarak birçok psikolojik probleme uygulanabilmektedir.

Özellikle Travma Sonrası Stres Bozukluğu (taciz, tecavüz, doğal afete maruz kalma, savaş gazileri, aşk acısı, aldatılma, terk edilme vs..), Panik atak, obsesif kompulsif bozukluk, sosyal fobi, migren, madde bağımlılığı, fobiler, kişilik bozuklukları, fibromiyalji, anksiyete bozukluları, somotoform bozukluklar gibi psikolojik problemler ve diğer psikolojik problemler içinde adapte edilerek çalışılabilir.

EMDR’nin ne tür ayrı yöntemleri vardır ve özellikleri nedir?

Emdr terapi 3 başlık ve sekiz aşamadan oluşmaktadır. Her çalışılacak veri, bu sekiz aşamadan geçirilir.
Bahsettiğimiz üç başlık, geçmiş, şimdi ve gelecekten oluşur.

Ayrıca iki yönlü uyarım Göz hareketleri, kulaklık vasıtası ile sağ ve sol kulağa verilen ses, sağ ve sol elde tutulan titreşim vererek uyarım yapan bir cihaz veya sağ ve sol diz kapağına hafif vuruşlar yapılarak da uygulanmaktadır.

Her psikolog EMDR terapisini yapabilir mi veya özel bir eğitim gerekiyor mu?

Emdr terapi yöntemi ve diğer terapi yöntemlerini psikologların ve psikiyatrların uygulayabilmesi için özel bir eğitim alması gerekir. Emdr terapi eğitimi 2 düzeyden oluşmaktadır. Her düzey 40 saat uygulamalı teorik eğitim ayrıca 20 saat süpervizyondan oluşmaktadır.

EMDR için ülkemizde kanunen geçerli olan bir sertifika var mı?

Gelişmiş ülkelerde psikoterapi ülkenin genel sigortası ile karşılanan bir tedavi yöntemidir fakat ülkemizde psikoterapi henüz bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmediği için psikolog ve psikiyatristlerin aldığı terapi sertifikalarının uluslar arası geçerliliği olmasına karşın ülkemizde bir geçerliliği yok. Kanuni bir düzenleme yapılmadığı için bu alan yaşam koçu, fikir koçu, ilişki koçu, vs gibi her gün yeni bir isimle ortaya çıkan meslekler ile suistimal edilmektedir. Bu anlamda danışanların gittiği kişinin mesleğini sorgulamasını özellikle öneririm çünkü danışanlarımdan sıklıkla duyduğum ve psikolog olduğunu sandığı kişilerin çoğunun psikolog olmadığını üzülerek gördüm. Bu konuda danışanlara önerim araştırmalarını iyi yapmalarıdır.

EMDR terapisini bilmeyen kişi uygularsa ne tür tehlikelere yol açar?

Özel bir terapi yöntemi olduğu için terapi yöntemini eğitimi almayan kişiler aslında uygulayamaz. Bir kitaptan yada bir videodan uygulanması öğrenilebilecek bir şey değil fakat diyelim ki uyguluyor. Terapi sürecini ve protokolü bilmediği için yapmış olduğu çalışma hiç bir işe yaramayacaktır. Bu da danışanın terapiye olan inancını zedeler ayrıca zaman ve para kaybına neden olacaktır. Terapiye olan inancını kaybeden bir danışan iyileşemeyeceğim düşüncesi ile psikolojik yardım istemeyecek ve böylece belki ömrü boyunca bu rahatsızlığı yaşamak zorunda kalacaktır. Bu da yeterince büyük bir tehlikedir.

Bizim araştırmamıza göre mesela alkol bağımlılıkta ve psikoseksüel rahatsızlıklarda örneğin pedofili mahkûmlarında EMDR terapileri uygulanıyormuş. Konuyla ilgili bilgileriniz nedir? Böyle bir şey mümkün mü?

Alkol bağımlılığı ve psikoseksüel bozukluklarda Emdr terapi uygulanabilmektedir. Bu durumu ortaya çıkaran geçmiş yaşam deneyimleri üzerine yapılacak bir çalışma ve iyi bir terapi protokolü ile danışanın bu durumu kontrol altına almasına yardımcı olacaktır. Benim, Alkol ve madde bağımlılığı ayrıca cinsel sapkınlıklar konusunda Emdr terapi çalışması imkanım oldu. Danışanlarımızla çok güzel sonuçlar elde ettik. Özellikle madde bağımlılığı konusunda kokain, bonzai ve alkol bağımlılığı olan danışanlarımda elde ettiğimiz sonuçlar Emdr terapinin ne kadar etkili bir yöntem olduğunu bize bir kere daha göstermiş oldu.

Sizde EMDR terapilere genelde ne kadar sürüyor?

İnsanların yaşadıkları sorunlar kendilerine has problemlerden kaynaklanmaktadır. Her ne kadar benzer tanılar alsalarda süreçleri birbirinden farklıdır. Bazı danışanlarımızla seanslarımız 5-6 seans sürerken bazı danışanlarımız da ise süre 15-20 seansı bulabilmektedir. Bu danışanın durumuna göre değişen bir şeydir. Eğer bir psikolojik rahatsızlık tanısı aldıysanız ortalama 10 seans almanız gerekebilir. Tabi bu süre az önce de söylediğim gibi değişiklik gösterebilir.

Bildiğimiz kadar sizin değişik terapi yöntemleri üzerine eğitiminiz var. EMDR ile kombine ettiğiniz başka terapi yöntemleri var mı?

Emdr terapi ile birlikte zaman zaman hipnoterapi yöntemini kullanmaktayım. Emdr terapi kullanılan bazı duygu kontrol yöntemlerini hipnoz esnasında daha yoğun hissedildiğini düşündüğüm için terapinin ilk seansında bazende terapi sonlarını hipnoz ile sonlandırmaktayım. Emdr terapinin ilk seansında ‘Güvenli Yer’ çalışması yapılmaktadır. Bu çalışmada danışanın kendini iyi hissettiği bir yer bulmasını isteriz bazen danışanlar bu yeri bulmakta zorlanır o zaman hipnoz yöntemi ile danışana yardımcı olmaya çalışırız. Bazende danışan odaklanmakta zorlandığı olabiliyor bu durumda yine hipnoz yönteminden yararlanabiliyoruz. Böylece danışanın direncini aşmak için fazladan seans yapmak durumunda kalmıyoruz. Böylece danışanın problemini daha kısa zamanda kontrol altına almasına yardımcı oluyoruz.

EMDR terapiler kalıcı bir başarı sağlıyor mu?

Emdr terapi seansları sonrası yapılan yeniden değerlendirme danışanların duyarsızlaştırdıkları hiçbir verinin tekrar rahatsızlık yaşattığına karşılaşmadım. Her rahatsızlık verici olay duyarsızlaştıktan sonra danışanlar “ne yani artık aklıma gelince rahatsız olmayacak mıyım?” diye sorduğunda bunu sonra ki seans beraber değerlendirir diyerek takip eden seansta bir değerlendirme yaparız ve bu değerlendirme de binlerce seans içinde hiç tekrar bir rahatsızlıkla karşılaşmadım. Bu da Emdr terapinin ne kadar kalıcı bir sonuç elde ettiğinin göstergesi olduğunu düşünüyorum.

EMDR terapide ve uzmanında her şey doğru yapmak için nelere dikkat etmemiz gerekiyor?

Danışanlara önerim;

• Öncelikli olarak acele etmeyin değişim zaman alabilir.
• Terapistinizi iyice araştırın psikolog olduğuna emin olun.
• Terapistinizin size uygulayacağı terapi yönteminin eğitimini aldığına emin olun.
• Terapistiniz ile güven ilişkisi oluşturmanız önemlidir.

Uzmanlara önerim;

• Emdr terapiye karşı önyargılı olmayın.
• Emdr terapi yöntemi etkili bir terapi yöntemidir.
• Dünya Sağlık Örgütünün Emdr terapiyi önerdiğini bilmelerini isterim.